In een Frans departement zijn veel baby’s met misvormingen. Landbouwgif? Grondwater? De overheid houdt zich op de vlakte.
Het is zo’n typisch Frans plaatsje waar nooit iets lijkt te gebeuren. Krap 1.100 inwoners, een kerk en een gemeentehuis. Deze doordeweekse middag zijn de straten leeg. De enkeling die zich wel in het druilerige weer begeeft, heeft geen behoefte om uit te weiden over de affaire die Druillat, bij Bourg-en-Bresse in het oostelijke departement Ain, de laatste maanden op de kaart heeft gezet. Baby’s „zonder armen”? Niet hier, liet de burgemeester expliciet op de gemeentesite zetten in een vergeefse poging de zorgen weg te nemen.
Want zorgen zijn er. Dat begon afgelopen najaar toen Le Monde over een geheim rapport schreef waaruit zou blijken dat in een straal van zeventien kilometer rond Druillat (maar niet in het plaatsje zelf) tussen 2009 en 2014 zeven kinderen zijn geboren met ernstige misvormingen aan hun armen. De een mist een paar vingers, de ander een hele hand of zelfs een onderarm. Het aantal malformaties ligt in dit gebied met 5.000 inwoners in deze tijdsafbakening zo’n 58 keer boven wat in Frankrijk normaal is, becijferde epidemioloog Emmanuelle Amar van Remera, een onafhankelijke organisatie die een register met malformaties bijhoudt. Ze spreekt daarom van een „cluster”.
Na alle media-aandacht voor wat in de pers de bébés sans bras (baby’s zonder armen) zijn gaan heten, meldde zich in oktober nog een achtste gezin met een kind met vergelijkbare aangeboren afwijkingen in precies hetzelfde gebied. Daar bleef het niet bij. Ook in het stadje Guidel in Bretagne, 800 kilometer verderop, werden in 2011 en 2012 vier kinderen met deze afwijkingen geboren, zo bleek. En in het dorp Mouzeil, bij Nantes, kwamen er in 2007 en 2008 drie kinderen bij die (delen van) hun arm misten.
Voor milieuactivisten was de link snel gelegd: landbouwgif
Kleine meertjes
Ondervraging van de moeders, vertelt Amar in haar kantoortje in het centrum van Lyon, heeft bekende oorzaken van aangeboren misvormingen, zoals bepaald medicijngebruik (zoals bij de Thalidomide-affaire in de jaren vijftig), drugs of genetische afwijkingen uitgesloten.
„Het enige wat we weten is dat alle clusters in landbouwgebieden op het platteland liggen”, zegt Amar. Ze staat op van haar bureau en wijst op een kaart van het dunbevolkte departement op de muur. Veel groen met blauwe vlekken: kleine meertjes tussen landbouwgebied. „We weten dat alle drie de gebieden drasland bevatten en dat er veel landbouw is, maar niet de intensiefste. Er wordt maïs en zonnebloemen verbouwd en er is wat veeteelt”, zegt ze. In een nieuw rapportje, vorige week verschenen, wijst een door Remera samengestelde werkgroep van wetenschappers op de vergelijkbare situatie rond drinkwater: dat wordt in alle gevallen gewonnen dicht bij het drasland, bij meertjes. Kan dat besmet zijn geweest? En waarmee dan?
Voor milieuactivisten was de link snel gelegd: landbouwgif. Volgens de groene politicus Yannick Jadot, lid van het Europees Parlement, is er een „berg aanwijzingen” dat overvloedig gebruik van pesticiden tot afwijkingen leidt. Dat denkt ook kankerspecialist Dominique Belpomme. „Er zijn internationale wetenschappelijke gegevens die aantonen dat pesticiden tot aangeboren misvormingen kunnen leiden”, zei hij in oktober tegen radiozender RTL. Amar wil niet op de zaken vooruitlopen, al suggereert ze in haar eigen laatste verslag evengoed expliciet landbouwproducten, maar bijvoorbeeld ook industrieafval. Dat was de oorzaak van tientallen afwijkingen in de jaren tachtig in het Engelse Corby. „Het zijn allemaal hypotheses die geverifieerd moeten worden”, zegt ze. „Voorlopig is het een mysterie.” Ze wil gedegen onderzoek.
Aanvankelijk geen reactie
Maar daar zit het probleem. Want dat zij als een klokkenluider met haar bevindingen naar buiten kwam, was omdat ze naar eigen zeggen intern bij de overheid niets gedaan kreeg. Al in december 2010 kreeg Remera de eerste melding via een huisarts in het departement Ain, en in 2016 stuurde Amar haar rapport naar volksgezondheidswaakhond Santé Publique France (SPF). Die kwam pas in beweging toen afgelopen najaar kranten over de kwestie schreven en in het tv-journaal het eerste (en tot nu toe enige) interview met verontruste ouders verscheen. De organisatie liet prompt weten dat er geen reden tot zorg was omdat Amars berekeningen niet zouden kloppen.
Dat werd een dag later direct door statistici weerlegd, waarna SPF met een lijst nieuwe gevallen kwam die het bij nadere controle toch niet waren. „Tot dan toe had je kunnen denken dat er een soort slordigheid was, dat ze iets gemist hadden”, zegt Amar. „Maar om die slordigheid te maskeren zijn ze gaan liegen en statistische trucjes gaan toepassen om het minder erg te laten lijken.” Kankerspecialist Belpomme spreekt van „staatsleugens”.
De ministers van Volksgezondheid, Landbouw en Milieu hebben SPF om nieuw onderzoek gevraagd. Dat zou eind juni klaar moeten zijn, maar de verwachting is dat opnieuw slechts statistische uitkomsten gepresenteerd worden. „In een onderzoek moet je ter plaatse gaan kijken”, schreef Amar vorige week. „Dat is nog nooit gedaan.”
De onrust is intussen alleen maar gegroeid. „Ik kreeg een telefoontje van een burgemeester die vroeg of het nog wel verantwoord was voor vrouwen in zijn gemeente om kinderen te krijgen”, vertelt Amar. De 40-jarige Ludovie Suau begon een petitie op internet om opheldering en „totale transparantie”. Ze woont net buiten het „cluster” in een dorpje zoals Druillat. Ook hier veel landbouw en kleine meertjes. Ook hier de befaamde bressekippen. Suau haalde al bijna 27.000 handtekeningen op. „We willen weten hoe dit zit, wat er achter kan zitten”, zegt ze. „Mensen hebben ontzettend veel vragen en we hebben niet de indruk dat de autoriteiten alles doen om de onderste steen boven te krijgen.”
Bron: NRC, door Peter Vermaas
