Te veel kinderen maken een valse start als hun moeder dakloos is of schulden heeft tijdens de zwangerschap. Dus zet Rotterdam in op sociale verloskunde: zorgen dat het kind groeit en de moeder ontstresst.
Door: Evi Guldemeester
Slapen durft ze niet. Dan ziet ze weer de gewelddadige scènes voor zich in haar verleden. Dus staart ze ’s nachts naar het plafond terwijl in haar buik een kind groeit. En ook dat heeft slaap nodig. Haar verhaal vertelt ze anoniem uit angst voor haar ex-man die haar emotioneel en fysiek mishandelde. In een pluchen, rode badjas beweegt zij zich door haar karig ingerichte kamer. In de volle vensterbank staan kwasten, crèmes en make-up. Een ding weet de 28-jarige Marokkaanse vrouw zeker. Ooit wil zij zich laten opleiden tot schoonheidsspecialist.
Zover is ze nog niet. Ze is dakloos, evenals de andere dertig andere vrouwen met kinderen in dit moeder-kindhuis in de Rotterdamse wijk Zevenkamp.
De aanstaande moeder krijgt hier hulp van Moeders van Rotterdam, een initiatief van de gemeente Rotterdam, het ErasmusMC en stichting De Verre Bergen. Het project bestaat sinds 2013 en geeft hulp aan zeshonderd (aanstaande) moeders die geen huis hebben, in de schulden zitten of relatieproblemen hebben. Drie jaar lang krijgen zij op alle denkbare vlakken hulp, medisch én sociaal.
Meer ziekte, meer sterfte
Deze zogeheten sociale verloskunde is in opkomst. Naast Rotterdam zijn ook Hoogeveen, Schiedam en Den Haag ermee begonnen. Minister Hugo de Jonge van volksgezondheid zou die sociale verloskunde graag overal in het land zien.
Hanneke de Graaf van de afdeling verloskunde en gynaecologie van het ErasmusMC in Rotterdam maakt deel uit van een onderzoeksteam van het Rotterdamse project. “Armoede staat in verband met vroeggeboorte en een te laag geboortegewicht”, zegt ze. In achterstandswijken is de kans op sterfte, vroeggeboorte of een laag geboortegewicht hoger dan in andere gebieden.
De laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek dateren uit 2008, maar het patroon is volgens De Graaf nog steeds hetzelfde. In sommige Rotterdamse wijken was babysterfte of -ziekte volgens die cijfers twee- tot driemaal hoger dan het landelijk gemiddelde. De Graaf en haar collega’s onderzoeken of het project daar verandering in brengt. “Ik heb er vertrouwen in”, zegt ze.
Aan tafel slapen
De aanstaande moeder in de opvang behoort tot de kwetsbare groep vrouwen in Rotterdam. Veertien weken is zij zwanger, vijf echo’s heeft zij gehad. Normaal gesproken krijgt een vrouw tijdens de zwangerschap standaard twee echo’s. “Ik heb een aantal bloedingen gehad”, zegt de vrouw. Die kreeg zij na incidenten in de dag- en nachtopvang waar zij tot een week geleden een aantal maanden bij tijd en wijle verbleef. Daarvoor zwierf ze tussen het huis van een goede vriendin en de moskee. Sinds een week heeft zij, in ieder geval tot na de bevalling, een eigen plek in het moeder-kindhuis.
Toch komt de vrouw moeilijk tot rust. “Ik heb nog steeds rugpijn. In de opvang waren er niet altijd genoeg bedden dus moest ik aan tafel slapen.” Er is daar geweld tegen haar gebruikt en ook andere situaties lieten wonden achter. “Een man is er aan een overdosis overleden en een andere sloeg midden in de nacht ruiten stuk. Ook een vlak bij mij.”
Zesjarige met hoge bloeddruk
Of de bloedingen van de vrouw een gevolg zijn van haar angst, durft onderzoeker De Graaf niet te zeggen. “Wat we wel zeker weten, is dat stress invloed heeft op de zwangerschap. Het vergroot de kans op vroeggeboorte en een te laag geboortegewicht.” Stress kan worden veroorzaakt door schulden, gebrek aan veilige woonruimte of relatieproblemen. Vooral kwetsbare vrouwen in achterstandswijken kampen met een of meerdere van deze problemen.
Ook andere factoren zijn van invloed op de zwangerschap en de gezondheid van het kind op latere leeftijd. “Een embryo kan kleiner zijn als de moeder rookt, ongezond eet, een hoge bloeddruk heeft of alcohol drinkt. Op zesjarige leeftijd kan het kind daardoor een verhoogd vetpercentage, een hogere cholesterolconcentratie en een hogere bloeddruk hebben”, zegt De Graaf. “Er is te weinig gedaan aan de medische ongelijkheid tussen arm en rijk.”
Strik erom
Op de kamer van de aanstaande moeder staat een houten kinderbedje. Daarin staat een Maxi-Cosi met een strik eromheen. “Die heeft ze van ons gekregen”, zegt Sharon Mendel-Windmuller (26). Namens Moeders van Rotterdam heeft zij de 28-jarige vrouw sinds een maand onder haar hoede.
“Het was even spannend”, zegt Mendel-Windmuller. Ze kijkt naar de kamer van vrouw. “Zelfs in de crisisopvang was geen plek. Gelukkig kon ze hier terecht.” En dat was ook nodig, want langer had ze het niet volgehouden in de opvang, zegt de vrouw. “Zonder Moeders van Rotterdam weet ik niet wat ik anders had moeten doen.”
De man die haar ruit kapot sloeg in de nachtopvang was de druppel. Haar verloskundige signaleerde dat ze hulp nodig had en verwees haar door naar Moeders van Rotterdam. “Een zwangere vrouw in deze situatie. Dat kan niet”, zegt Mendel-Windmuller.
Zwangerschap vergeten
Nu de vrouw een plek heeft, stopt het werk van haar begeleider niet. De Moeders-organisatie begeleidt kwetsbare vrouwen tijdens de zwangerschap en na de bevalling. Zo krijgt de aanstaande moeder hulp bij de aanvraag van een uitkering: voor de kamer moet zij huur betalen en aangezien de vrouw tot voor kort op straat zwierf, heeft zij geen inkomen. En over babyspullen als luiers of een kinderwagen hoeft zij zich geen zorgen te maken.
Naast het administratieve deel, biedt Mendel-Windmuller een luisterend oor. Tijdens de afspraken werken ze het zwangerschapsdagboek bij. “Het is heel belangrijk om over de zwangerschap te praten. Vaak vergeten deze vrouwen door alle problemen dat er een kindje in hun buik groeit.”
De vrouw ligt op haar bed met de handen op haar buik: “Sinds ik hier woon, voel ik mijn baby pas. Ik voelde eerst niks door de stress. Nu kan ik met mijn baby praten.” Begeleider Mendel-Windmuller zit op een stoel naast het bed: “Je glundert helemaal.”
Zorgen om de toekomst van het kind maakt de vrouw zich niet, terwijl zij toch in een benarde situatie zit. “Ik dacht dat ik nooit zwanger kon worden, terwijl ik dat wel wilde”, zegt ze. Als het gesprek over haar vriend en de vader van het kind gaat, worden zorgen wel zichtbaar. “Hij zit sinds vier dagen vast”, zegt ze. “Ik weet niet waarom en voor hoelang.” Deze informatie is nieuw voor de begeleider. Ze noteert.
Verkeerde informatie
Daar waar de 28-jarige aanstaande moeder kampt met problemen als huisvesting en angsten, is verkeerde informatie ook een oorzaak van problemen rond een zwangerschap. “Dat is vooral zichtbaar bij kwetsbare, laagopgeleide westerse vrouwen. Zij maken elkaar van alles wijs”, zegt De Graaf. De onderzoeker geeft twee voorbeelden. “Een tijd geleden was op de tv het programma ‘De Bevalling’. Dat duurt een half uur en vrouwen denken daardoor dat een bevalling ook een half uur duurt.” De Graaf sprak een vrouw die door bleef roken tijdens de zwangerschap. “Zij wist dat roken de kans op een klein kind vergroot en dacht dat met een klein kind de bevalling soepeler zou verlopen.”
Goede voorlichting moeten vrouwen liefst zo vroeg mogelijk krijgen, zegt De Graaf. “De periode van veertien weken voor de bevruchting tot en met de tiende zwangerschapsweek zijn cruciaal. Daar zitten de risico’s.”
Geen kind als tolk
Niet-westerse vrouwen zijn op een andere manier kwetsbaar, aldus De Graaf. Het probleem zit niet in de voeding, en roken of drinken doen ze meestal ook niet. “Problemen rond de zwangerschap zijn soms erfelijk bepaald. Hindoestaanse vrouwen hebben bijvoorbeeld genetisch meer kans op een hogere bloeddruk.”
Een ander probleem bij niet-westerse vrouwen is de soms minimale beheersing van de Nederlandse taal. “Zij hebben vaak geen toegang tot Nederlandse informatie over geboortezorg. Een tolktelefoon of tolk zijn daarom cruciaal. Het werkt niet als de man of kinderen moeten vertalen. Je weet dan nooit welke informatie wel of niet wordt doorgespeeld.”
De aanstaande moeder in de Rotterdamse opvang kan zich redden in het Nederlands, heeft geen schulden en drinkt en rookt niet. Toch behoeft zij begeleiding en ondersteuning bij haar zwangerschap. Nog voor de bevalling, hoopt zij een eigen woning te vinden. Dat haar begeleider wijst op de krappe woningmarkt, weerhoudt haar niet. “Ik wil alles aan mijn kind geven wat ikzelf nooit heb gekregen.”
Bron: Trouw
